نگاهی بر تغییرات نام معابر و اماکن عمومی و نامگذاری معابر شهر قم

چکیده تحقیق

این تحقیق با نگاهی جامعه شناسانه به بررسی موضوع «نامگذاری تغییر نام اماکن عمومی شهر قم» می‏پردازد و در پی آن است تا دریابد به چه دلایلی بعضی از اسامی جدید که بعد از انقلاب اسلامی برای اماکن عمومی انتخاب شدند، بین مردم رواج پیدا کرده ؟ و چرا بیشتر این نام‏ها از سوی مردم پذیرفته نشده است ؟

فرآیندی که در بیشتر شهرهای ایران بطور وسیع و دامنه داری اتفاق افتاد ولی پس از چند سال اغلب اسامی جدید به فراموشی سپرده شدند و حتی اسامی شهرهایی مثل کرمانشاه، شاهرود، شهرضا به اسامی قبل از انقلاب بازگشت.

آیا به کار نبردن اسامی جدید (تعیین شده بعد از انقلاب اسلامی) انگیزه سیاسی دارد؟ یا عوامل دیگری باعث رایج شدن اسامی قبلی این اماکن شده است. پس از انجام مطالعات زمینه‏ای، از طریق مراجعه به محلات قدیمی و بررسی نقشه رسمی شهر و با استفاده از پرسشنامه و تشکیل گروه مباحثه، نظر پاسخگویان در خصوص فرضیه‏های تحقیق و اطلاعات لازم، جمع آوری شده است. جامعه آماری تحقیق، «شهر قم» و «400 نفر» به عنوان حجم نمونه در نظر گرفته شده است.

پیشگفتار

یکی از عمده‏ترین عوامل موفقیّت کسانی که با جامعه انسانی سر و کار دارند شناخت ویژگی‏ها و عناصر فرهنگی مردم آن جامعه ومراعات این ویژگیها در صحنه عمل است . یکی از عناصر عمده فرهنگ یک جامعه «نام» اشخاص و اماکن و اشیاء می‏باشد. با تجزیه و تحلیل اسامی موجود در زبان و ادبیات یک جامعه، می‏توان به نحوه تفکر، نگرش، عواطف و روحیات آن قوم پی برد. علاوه براین همانطور که نام‏ها می‏توانند به عنوان نشان و نمود خارجی مافی‏الضمیر انسان‏ها مطرح باشند، خود نیز قادرند روحیات، عواطف، نگرش‏ها و حتی رفتار فرد و جامعه را متأثر سازند. وجود تنوع و گونه‏گونی‏در اسامی افراد و اماکن،متناسب با فرهنگ‏ها، مذاهب، مناطق جغرافیایی و طبقات اجتماعی مختلف، گویای این واقعیت انکارناپذیر است. پذیرش این تنوع و همبستگی، مسئولیت کارشناسان و دست اندرکاران مسائل اجتماعی را پیچیده‏تر کرده، به آنان گوشزد می‏نماید که قبل از اتخاذ هر تصمیم یا اجرای هر اقدامی ،نخست جنبه‏های مختلف موضوع را به خوبی بشناسند و پس از بررسی راهکارها، مناسب‏ترین روش را انتخاب نمایند.

جامعه به مثابه یک سیستم باز و زنده است که تغییر در هر یک از خرده سیستمهای آن، می‏تواند تمامی جنبه‏های حیات آن جامعه را متأثر سازد.با این نگرش ، قبل از اقدام برای نامگذاری یا تغییرنام یک مکان (به عنوان یک خرده سیستم)توجّه به عناصر موجود در یک فرهنگ ،مثل اعتقادات ،آداب و رسوم،نوع معیشت ،سوابق تاریخی ،میزان تحصیلات و درآمد، شرایط جغرافیایی محل سکونت و… از ضروریات است . اهمیّت این موضوع آنگاه بیشتر مشخص می‏شود که بدانیم ، بین عناصر مختلف یک مجموعه بطور مستمر ، تأثیر و تأثر متقابل وجود دارد.در این مورد بخصوص نیز ثابت شده است که بین نام‏های رایج در جامعه با انسان‏ها یک نوع رابطه مبادله‏ای برقرار می‏باشد.

نباید امر نامگذاری و تغییر نام‏ها را امری ساده تلقی کرد.نه به سادگی می‏توان نامی را عوض کرد و نه اگر اسمی تغییر داده شد، می‏توان از تبعات و پیامدهای آن جلوگیری نمود. اینکه عده‏ای فکر می‏کنند، با تغییر تابلو، بر گزاری مراسم، تصویب قانون و مصوبه‏ای می‏توان اسامی و نامهای اماکن و اشخاص را عوض کرد، ناشی از عدم آگاهی آنان از پیچیدگی مسائل فرهنگی و اجتماعی است. در تأئید این مطلب، شاید ذکر این نکته جالب توجه باشد که بر اساس نتایج این تحقیق از چهل مورد تغییر نام در شهر قم فقط چهار مورد از آنها با موفقیّت همراه بوده است که شرح آن در فصول بعد خواهد آمد. امید است این تحقیق بتواند حداقل خواننده را متوجه این نکته مهم بنماید که شناخت پیچیدگیهای فرهنگ یک جامعه و آشنائی با روشهای فرایند تغییر، بدیهی‏ترین وضروری‏ترین ابزار اداره جامعه است .

اهمیت موضوع

نامگذاری افراد و امکنه، موضوعی است که مورد توجه بسیاری از محققین حوزه‏های علوم اجتماعی قرار گرفته است. نامگذاری مانند هر عمل دیگر، در زمینه و بستر اجتماعی و فرهنگی معینی انجام می‏شود و از این مؤلفه تأثیر می‏پذیرد. دکتر رجب زاده معتقد است که «عمل نامگذاری در سطح یک جامعه و گروه، مبین گرایش‏های جمعی موجود در آن جمع است و می‏توان براساس تغییر در روند نامگذاری و تحول در نام‏ها در مورد تحول و تغییر آن جامعه قضاوت کرد»⁽¹⁾

ویلسون (wilson) نیز در این خصوص می‏گوید: «نام‏ها همچنان که شاخصی برای تحولات فرهنگی و اجتماعی محسوب می‏شوند، ملاکی برای پایگاه و طبقه اجتماعی هم هستند.»⁽²⁾

نام‏ها می‏توانند از زوایا و ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار گرفته و به شناخت حیات اجتماعی کمک نمایند. هم به عنوان یک شاخص هم به عنوان یک واقعیت اجتماعی که در تعامل با واقعیت‏های اجتماعی و فرهنگی دیگری می‏باشد. آیا تاکنون از خود پرسیده‏اید که چرا رژیمهای سیاسی به طرق مختلف نسبت به اسامی افراد و و اماکن، حساسیت نشان داده و می‏دهند ؟ در اغلب کشورها با تغییر یک نظام، نام بسیاری از شهرها، خیابانها، اماکن عمومی و…عوض می‏شوند و یا با صدور دستورالعملهایی، انتخاب اسامی خاص از سوی والدین برای کودکانشان ممنوع می‏شود! این دخالتها نه تنها در کشورهای استبدادی و جهان سوم، بلکه در کشورهایی که مدعی دمکراسی و آزادی هستند نیز، رواج دارد⁽³⁾.

هدف تحقیق

در وهله نخست آنچه مرا به انجام این تحقیقات واداشت، یافتن پاسخی برای سئوالاتی است که در ذهن خودم و شاید بسیاری دیگر مثل من وجود دارد و آن این است که :

چرا بسیاری از نام‏ها و عناوینی که بعد از انقلاب اسلامی برای خیابان‏ها و میدان‏های شهر انتخاب شده‏اند، از سوی مردم بکار برده نمی‏شوند؟

به چه دلیل بعضی از نام‏های جدید بین مردم رواج یافته است؟

اتخاذ چه روشهایی می‏تواند به ترویج نامهای جدید در بین مردم کمک کند؟

بدیهی است یافتن پاسخ علمی برای این سئوالات، علاوه بر اقناع ذهن‏های جستجوگر، می‏تواند مسئولین امر به ویژه شهرداری‏ها را در اتخاذ تدابیر لازم در خصوص انتخاب نام و یا تغییر آن، یاری و مساعدت نماید و نهادها ، سازمانها و اشخاص ذی نفوذی که رأسا اقدام به تغییر نام خیابانها و میادین شهر می‏کنند به تأمل بیشتری وادارد.

نتایج این تحقیق از این جهت که بر گرفته از متن مردمی است که در رواج یا عدم رواج اسامی اماکن عمومی شهر، نقش دارند، می‏تواند عینی و کاربردی باشد و از این نظر که به یک موضوع ملموس و روزمره اجتماعی می‏پردازد،در زمره تحقیقاتی است که مورد استفاده عملی داشته، احتمالا از بایگانی شدن و بی فایده ماندن مصون خواهد ماند. علی هذا، این تحقیقات در پی آن است که علاوه بر یافتن دلایل رایج شدن بعضی از نام‏ها و علل عدم رواج تعدادی از نام‏های دیگر، به جمع بندی مناسبی دست یافته و راهکارهای عملی و کاربردی در اختیار مسئولین ذیربط قرار دهد.

پس از دستیابی به علل و عوامل رایج شدن یک نام و یافتن موانع رواج نامهای دیگر و تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق، در صورت استفاده عملی مسئولین از راهکارهای پیشنهادی که در پایان ارائه خواهد شد، می‏تواند بسیاری از هزینه‏های غیر ضروری، سر در گمی مأمورین پست و آتش نشانی و آمبولانس‏های اورژانس و تشویش خاطر مسافرین غیر بومی و… کاهش دهد.

فرضیه‏های تحقیق

به دلیل عدم دسترسی به تحقیقات مشابه قبلی که در این زمینه صورت گرفته باشد، ناچار شدم برای یافتن فرضیه‏های تحقیق، علاوه بر کسب اطلاعات اولیه واحتمالاتی که خودم بنا به تجربه شخصی می‏دادم، به شهرداری قم نیز مراجعه کنم و پس از پیگیری‏های فراوان موفق شدم با مسئول کمیسیون نام گذاری ملاقات کنم. پس از توضیحات لازم و بیان اهداف تحقیق، توانستم نظرات وی را به عنوان یک کارشناس در این زمینه جویا شوم و با جرح و تعدیل پاسخ‏ها و با مشورت با استاد محترم جناب آقای دکتر پیران، فرضیه‏هایی را به عنوان فرضیه‏های این تحقیق ارائه دهم تا با انجام مراحل تحقیق، صحت و سقم آنها را ارزیابی کنم.

برای سهولت کار از بین ده عاملی که از مراحل فوق به عنوان دلایل رواج یا عدم رواج نام‏های جدید، به دست آمد سه عامل به عنوان اصلی‏ترین و مهم‏ترین عوامل مؤثر انتخاب شدند و به شکل فرضیه‏های زیر ارائه گردید.

• اختصار نام سبب رواج آن در بین مردم می‏شود.
• تنفر مردم از نام قبلی، سبب جا افتادن نام جدید می‏گردد.
• مشابهت نام جدید با نام قبلی، باعث رواج نام جدید می‏شود.

علاوه بر این در مراحل انجام تحقیق در پی سنجش و ارزیابی این دو فریضه نیز خواهیم بود.

الف: این سه عامل، مهم‏ترین و اصلی‏ترین عوامل مؤثر در رواج نام جدید هستند.

ب: فقدان دلایلی که سبب رواج نام جدید شده، موجب عدم رواج نام‏های جدید می‏گردد.

روش‏شناسی تحقیق

برای جمع آوری اطلاعات اولیه و به‏دست آوردن داده‏های تحقیق از روش‏ها و ابزارها مختلفی استفاده شده است که به شرح زیر می‏باشد:

بررسی نقشه شهر، مراجعه به محله‏های قدیمی، وجود افراد و شخصیت‏های بانفوذ، مناسبت‏ها و حوادث تاریخی، اقوام و صنوف ساکن در کوچه، وجود امامزاده‏ها

جامعه آماری و جامعه نمونه

برای انجام این تحقیق شهر قم ،به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شد. مشهور است که هندوستان به دلیل وجود مذاهب، زبان‏ها، فرهنگ‏ها، قومیت‏ها و آداب و رسوم مختلف، تقریبا کره زمین کوچک شده است و قم نیز به دلیل بر خوداری از این ویژگی، ایران کوچک شده است. برای انجام این پژوهش چهارصد نفر نیز به عنوان حجم نمونه در نظر گرفته شد.

تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه‏ها

پس از اتمام مرحله جمع آوری اطلاعات و تکمیل پرسشنامه‏ها، نسبت به استخراج و جمع بندی پاسخ‏های جامعه نمونه، اقدام شد که نتایج حاصله به اجمال به شرح زیر است:

1- تغییر یا عدم تغییر نام خیابان‏ها

در سؤال اول گفته شده بود: «آیا با تغییر نام خیابان‏ها و میادین شهر موافقید؟»

در پاسخ سه گزینه ذکر شده بود «بلی خیر در شرایطی خاص بلی» و در ادامه از پاسخ گو خواسته بودم در صورت انتخاب گزینه سوم، شرایط را نیز بنویسد

از 400 نفر، 120 نفر گزینه اول (بلی) را انتخاب کرده بودند و همان اندازه یعنی 120 نفر گزینه دوم (خیر)را برگزیده بودند و تعداد 160 نفر با تغییر مشروط موافق بودند. در بیان شرایط نیز عده‏ای مذهبی بودن و زیبا بودن نام جدید، تعدادی نامناسب بودن نام قبلی و گروهی شرایط زمانی خاص مثل ابتدای انقلاب اسلامی را شرط موافقت با تغییر نام ذکر کرده بودند.

خلاصه نتایج بدست آمده در جدول زیر نشان داده شده است:

جدول (1) فراوانی موافقین و مخالفین تغییر نام

جمع	مشروط	خیر	بلی	گزینه//فراوانی
400	160	120	120	فراوانی مطلق
100%	40%	30%	30%	فراوانی درصد

با توجه به جدول فوق، 40% از پاسخگویان به طور مشروط با تغییر نام خیابان‏ها و میادین شهر موافقند، و با احتساب 30% کسانی که بدون شرط با تغییر موافقند اما با تجزیه و تحلیل پاسخ‏های دیگر می‏توان به ضرورت‏های تغییر و مواردی که عدم تغییر راایجاب می‏کند، پی برد.

2- نام‏های مناسب برای خیابان‏ها

در سئوال دوم، مطرح کرده بودیم که :

«چه نام‏هایی را برای خیابان‏های شهر مناسب‏تری می‏دانید؟ اگر چند مورد را انتخاب کردید به ترتیب اولویت شماره بزنید.»

برای سهولت در استخراج 8 نوع اسم را معرفی کردیم و گزینه نهم را به اختیار پاسخگو گذاشتیم که اگر اسمی غیر از اسامی ذکر شده را مناسب می‏داند، بنویسد. علاوه بر این خواسته بودیم که اسامی دلخواه خود را به ترتیب اولویت با نوشتن رتبه آن جلو هر اسم، معین نماید. هنگام استخراج و کد گذاری برای هر اولویت ضریب خاصی در نظر گرفته شد به این ترتیب که هر عدد نوشته شده جلو نام‏ها از عدد 10 کم می‏کردم و به عنوان ضریب در جدول ثبت می‏نمودم. مثلاً اگر نامی اولویت 1 داشت، ضریب آن 9 محاسبه گردید و اگر اولویت 9 داشت ضریب با امتیاز آن نام 1 در نظر گرفتم. پس از استخراج پاسخ‏ها و اعمال ضرایب جدول زیر به دست آمد:

جدول (2) معرفی نام مناسب برای خیابان‏ها

فراوانی//گزینه‏ها	عددورقم	حوادث‏تاریخی	نام‏گلها	ماههای‏سال	شخصیت‏های‏تاریخی	قهرمانان‏ملی	شخصیت‏های‏علمی‏وادبی	شخصیت‏های‏سیاسی
رتبه	چهارم	پنجم	سوم	هفتم	دوم	ششم	اول	هشتم
فراوانی‏مطلق200	180	220	110	230	160	280	90
فراوانی‏باضریب1250	1300	1570	570	1830	1170	1830	630
درصدبی‏ضریب60/13	24/12	96/14	48/7	6/15	88/10	04/19	12/6

با توجه به داده‏های جدول شماره 2 می‏توان دریافت که پاسخ‏گویان مناسب‏ترین نام را برای خیابان‏ها و میادین شهر، «شخصیت‏های علمی و ادبی» و «شخصیت‏های تاریخی» معرفی کرده‏اند و در مرتبه دوم «نام گل‏ها» و سپس نام اعداد و ارقام را بر گزیده‏اند. و «فصول و ماه‏های سال» و نام شخصیت‏های سیاسی از کم‏ترین فراوانی بر خوردارند.

به هنگام انجام تحقیقات اولیه و صحبت با کارشناسان شهرداری به ویژه مسئول آتش نشانی و اداره پست، پیشنهاد می‏کردند: در نامگذاری خیابان‏های فرعی صرفا از اعداد استفاده گردد. این دیدگاه در این نظرخواهی نیز تأئید شده است یعنی بعد از نام شخصیت‏های علمی و تاریخی و نام گل‏ها، اعداد و ارقام پیشنهاد شده است .

در مرحله نتیجه‏گیری می‏توان این دو نظر را در هم ادغام کرد یعنی مناسب‏تر است نام خیابان‏ها بویژه کوچه‏ها را نام یکی از شخصیت‏ها یا گل‏ها به همراه یک عدد، انتخاب کرد.تا یک نام مشتمل بر دو ویژگی باشد .هم فرهنگ سازی و زیبایی دوستی و هم سهولت در آدرس یابی.

به گفته 5/22 درصد مسئولین خدمات عمومی شهری، وجود اعداد و ارقام می‏تواند کمک بسیار مؤثری به آدرس‏یابی مأمورین آتش نشانی و آمبولانس و… به هنگام بروز خطر و حادثه باشد. به طوری که یابنده آدرس با مشاهده اعداد و ترتیب آن‏ها به راحتی در می‏یابد به طرف محل حادثه می‏رود یا از آن دور می‏شود. در صورتی که اگر بر روی تابلوها بدون رعایت ترتیبی خاص صرفا اسامی افراد نوشته شده باشد، تشخیص اینکه مأمور مربوط به محل مورد نظر نزدیک می‏شود یا از آن دور می‏گردد، امکان‏پذیر نیست.

علاوه بر این مأمورین پست، معتقد بودند نوشتن عدد و رقم بر روی پاکت مراسلات باعث کوتاه‏تر شدن آدرس و خواناتر شدن آن‏ها می‏شود . چرا که بسیارند افرادی که بد خط هستند و مأمورین را در قرائت صحیح عنوان، دچار درد سر و مشکل می‏کنند.

اطلاع از نام قبلی خیابان

در پاسخ به این سئوال که «آیا می‏دانید نام قبلی و سابق خیابان ………. چیست؟»

از مجموع پاسخگویان هشتاد نفر نام‏هایی را غیر از نام واقعی سابق مکان‏های مورد سئوال ذکر کرده‏اند که از این هشتاد نفر 50 نفر اهل قم بودند و 30 نفر اهل سایر شهرها .هر چند این سئوال فی نفسه اطلاعات زیاد مهمی را در اختیار ما قرار نمی‏دهد ولی از این جهت که عدم اطلاع از نام قبلی محل، بر پاسخ سئوالات بعدی تأثیر بسزایی دارد، این سئوال می‏تواند در تحلیل سئوالات بعدی مؤثر باشد. به عنوان مثال: فردی که نام سابق خیابان «امام» به جای خیابان «شاه»، خیابان «تهران» ذکر کند، به هنگام پاسخ به سئوال بعدی که «علت جا افتادن نام جدید» را «تنفر مردم از نام قبلی» می‏داند، رتبه کمی برای آن قائل می‏شود. در حالی که اگر می‏دانست نام قبلی خیابان امام، خیابان شاه بوده است، احتمالاً در طیف رتبه بندی میزان توافق، نمره 10 یا 11برای این سئوال برمی گزید در حالی که همین پاسخگو نمره2 را انتخاب کرده است .

دلایل رواج نام جدید

سئوال چهارم پرسشنامه، مستقیما فرضیه تحقیق را مورد سنجش قرار می‏دهد. در این سئوال گفته شده است: «بعضی می‏گویند: علت جاافتادن و رایج شدن این نام بین مردم به دلایل زیر است نظر شما چیست؟»

دلایلی که در پرسشنامه آمده شش گزینه بود که پاسخگو می‏بایست میزان موافقت یا مخالفت خود را در قالب نمرات از 1 تا 11 نشان دهد که با ضربدر گذاشتن در دایره‏های کوچک جلو هر گزینه این عمل را انجام می‏داد.

این دلایل عبارت بودنداز:

1- تنفر مردم از نام قبلی

2- مناسب بودن زمان تغییر

3- دوست داشتن نام جدید (فعلی)

4- مشابهت آوایی با نام قبلی

5- سهولت تلفظ نام جدید

6- استفاده از زور و اجبار

برای سهولت استخراج نتایج، به هر پرسشنامه یک کد (از 1 تا 400) اختصاص داده شد و نمره هر گزینه به تفکیک جلو کد پرسشنامه که نماینده پاسخگو بود، قرار داده شد. در پایان مجموع نمرات کل پاسخگویان برای هر گزینه، محاسبه گردید و در نهایت میانگین نمرات نیز به دست آوریم.

جدول (4) عوامل مؤثر در رواج نام جدید

استفاده از زور و

سهولت تلفظ نام

مشابهت آوایی با

دوست داشتن

مناسب بودن

تنفر مردم از

گزینه//فراوانی

اجبار (6)

جدید (5)

نام قبلی(4)

نام جدید(3)

زمان تغییر(2)

نام قبلی(1)

640

3300

2030

3750

3650

4070

مجموع‏نمرات

6/1

25/8

07/5

37/9

12/9

16/10

میانگین

54/14

75

09/46

18/85

90/82

36/92

میانگین‏نسبت

به ‏حداکثرنمره

66/3

92/18

63/11

50/21

92/20

33/23

مجموع‏نمرات

نسبت‏ به‏ کل‏ گزینه‏ ها

ششم

چهارم

پنجم

دوم

سوم

اول

رتبه

1. تنفر مردم از نام قبلی

با توجه به داده‏های جدول شماره(4)، اگر حداکثر نمره موافقت یعنی 11 را در نظر بگیریم. مهم‏ترین دلیل از نظر پاسخگویان عامل «تنفر مردم از نام قبلی» است که باعث رواج نام جدید می‏شود . میانگین نمره توافق پاسخگویان با این گزینه 16/10 از 11 است که تقریبا 92% میزان توافق را به خود اختصاص داده است و اگر در صد مجموع نمرات هر گزینه را نسبت به مجموع نمرات کل گزینه‏ها نیز در نظر بگیریم این عامل، 33/23 را از 100% کل نمرات را به خود اختصاص داده است که از این طریق نیز همان نتیجه قبلی تأئید می‏گردد.چنان که گفته شد از بین عوامل مورد سنجش، مهم‏ترین عامل رواج نام جدید «تنفر مردم از نام قبلی است. این امر به حدی مهم است که باعث شده تمام عوامل دیگر را تحت شعاع قرار دهد.به عنوان مثال در قم فقط دو محل است که نام اعضاء خانواده شاهنشاهی روی آن گذاشته شده بوده است،و در شهر قم بطور رسمی، تقریبا نام چهل محل عوض شده است ولی تنها محل‏هایی که نام جدید آن‏ها رواج پیدا کرده، همین دو محل است و غیر از این مکان هیچ یک ار جاهای دیگر نامشان در بین عوض نشده است هر چند سایر عوامل و متغیرها در آن‏ها موجود بوده است.

2. دوست داشتن نام جدید

بعد از عامل‏اول ، دلیل «دوست داشتن نام جدید» از بیشترین امتیاز برخوردار است. این عامل با میانگین 37/9 نمره از 11 (حدود 85%) را کسب کرده است که می‏توان آن را به عنوان دومین دلیل جاافتادن نام جدید بر شمرد. البته هرچند این عامل رتبه دوم را کسب کرده است ولی بررسی‏ها نشان داد که این عامل وقتی می‏تواند اثر خود را نشان دهد که عامل اول نیز وجود داشته باشد. به تعبیر دیگر متغیر «دوست داشتن نام جدید» به تنهایی عامل تعیین کننده در رواج نام نبوده است. چنان که بسیاری از نام‏های پیشنهادی جدید از اعتبار و محبوبیت ، بر خوردار بوده‏اند مثل: آیت… طالقانی، شهید بهشتی، شهید مطهری، آیت ا… گلپایگانی، آیت ا… مرعشی نجفی و… ولی چون نام قبلی محل، بار ارزشی منفی نداشته است، تغیر نکرده است

3- مناسب بودن زمان تغییر

این عامل با میانگین12/9از 11(حدود 83 %) در رتبه سوم قرار گرفته است. اما چنان که در مورد عامل دوم نیز گفته شد، این عامل به تنهایی موجب رواج نام جدید نشده است. بطوری که غالب این تغییرات همزمان و در اوایل انقلاب اسلامی صورت گرفته است، ولی علی رغم فراهم بودن شرایط زمانی مناسب، فقط آن دو محلی که نام سابق شان منفور مردم بود، عوض شد.

4- سهولت تلفظ نام جدید

عامل «سهولت تلفظ» نیز رتبه چهارم را کسب کرده است. این موضوع نیز قابل اعتنا و توجه است که اغلب انسان‏ها تمایل به سادگی و آسانی و روانی پدیده‏ها و نام‏ها دارند. این تمایل حتی به بی حوصلگی منجر شده است. بر این اساس والدین برای صدا زدن نام فرزندان که اغلب خودشان انتخاب می‏کنند، حال و حوصله ذکر کامل را ندارند. مثلاً فاطمه را «فاطی» صدا می‏زنند. و اسمایی مثل عبدالحمید، عبدالرسول، محمدعلی و…هنگام مخاطب قراردادن، فقط یکی از آن‏ها و آن هم بطور ناقص ادا می‏کنند.با این حال انتظار داشتن از مسافری که عجله دارد، امری بیهوده است که در مواجه با وسیله نقلیه عبوری ،نامی عریض وطویل را بر زبان بیاورد.

بنا بر این در تغییر نام خیابان و میدان باید این اصل را در نظر گرفت که نام جدید از نظر تلفظ آسان‏تر و ساده‏تر از نام قبلی باشد و از آوردن نام‏های ترکیبی، چند بخشی و با حروف مشابه و مشکل خودداری شود. مثلاً در شهر قم یکی از بلوارهایی که در منطقه خوش نشین شهر واقع شده، بلوار امین است. بعد از انقلاب آن را به «بلوار رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله » تغییر نام دادند. این نام از سوی افراد متعصب مذهبی و حتی خود آن‏ها که اقدام به تغییر اسم کرده بودند هم، به کار برده نشد. پس از مدتی طی مراسم پر سر و صدایی آن را به «بلوار رسول امین صلی‏الله‏علیه‏و‏آله » تغییر نام دادند.و الان به همان نام اسبق خود یعنی «امین» نامیده می‏شود⁽⁴⁾. در یکی از مناطق شهر خیابانی وجود دارد که روی تابلو آن نوشته شده است :

10« متری شهید اشعه شعار» لابد پیش بینی می‏کنید که حتی خانواده محترم آن شهید گرانقدر تا چه حد مقید به ذکر این نام و نوشتن آن روی پاکت نامه، باشد. برای بیشتر مردم چنین فامیلی مأنوس نیست و تلفظ آن نیز مشکل است. تحقیقات نشان می‏دهد، نام هایی از سوی مردم بکار برده می‏شود که یک یا حداکثر دو بخش داشته باشند و یا بتوان آن را در دو بخش ادا کرد مثل:

نام‏های یک بخشی: امین گاز آذر سپاه امام حرم نو(میدان نو) زاد (20 متری زاد در منطقه نیروگاه قم) .

ب: نام‏های دو بخشی یا (مشابه): امام حسین = امام + حسین، رسالت = رسا+لت، پیروزی = پی + روزی ، آزادی = آزا+ دی، بهشتی = بهش + تی، ولیعصر = ولی + عصر.

5- مشابهت نام جدید با نام قبلی

متغییر دیگری که در فرضیه اصلی این تحقیق نیز آمده بود، «مشابهت با نام قبلی» است. بر اساس نتایج حاصله ، این عامل در رتبه پنجم قرار دارد .عامل مشابهت با نام قبلی از دیدگاه پاسخگویان، هر چند نسبت به بقیه عوامل از تأثیر کمتری برخوردار است ولی به هر حال بی تأثیر نیز قلمداد نشده است براین اساس برای تغییر نام یک خیابان یا میدان، اگر نام جدید با نام قبلی آن مشابه باشد و یا از نظر تلفظ نزدیک باشد ،احتمال پذیرش آن از سوی مردم افزایش می‏یابد .البته این درصورتی است که سایر شرایط مذکور در این تحقیق فراهم باشد . به تعبیر بهتر، هر چه یک نام به این شرایط نزدیک‏تر باشد ،احتمال رواج آن نیز بیشتر است .به عنوان مثال: در قم نام یکی از خیابان‏های قدیمی و معروف «آذر» است که اوایل انقلاب به «آیت ا…طالقانی» تغییر نام داده شد.⁽⁵⁾ اما به هیچ وجه جا نیفتاد ولی در شیراز میدانی بود به نام «ولیهد» که به نام «ولیعصر» تغییر داده شد و پذیرفته شد و یا «بلوار علم» به «بلوار ارم» تغییر نام یافت و«فلکه ستاد» به «فلکه سپاه» عوض شد و رواج پیدا کرد.

6-استفاده از زور و اجبار

آخرین عامل یعنی، «استفاده از زور و اجبار» از کمترین میزان توافق پاسخگویان برخوردار است به طوری که می‏توان آن را در حد صفر فرض کرد (6/1 از 11 نمره).

علل عدم رواج بعضی از نام‏ها

در سئوال ششم پرسشنامه چنین آمده بود که : «ممکن است علت عدم رواج نام‏های جدید برای….. به دلایل زیر باشد. لطفا میزان موافقت خود را با این دلایل، با ضربدر مشخص نمایید.»

و در ذیل این عبارت، ده عامل ذکر شده بود و در پایان خواسته شده بود که اگر علاوه بر این دلایل، عواملی دیگر را موثر می‏دانید، با ذکر میزان توافق خود، بیان نمایید. این ده عامل عبارت بودند از :

1- عدم علاقه مردم به نام جدید

2- عادت مردم به نام قبلی

3- علاقه مردم به نام قبلی

4- عدم تشابه نام جدید با نام قبلی

5- طولانی بودن نام جدید

6- نامناسب بودن زمان تغییر

7- عدم تبلیغات کافی برای نام جدید

8- تحمیل هزینه بر کسبه و تجّار

9- بار منفی نداشتن نام قبلی

10- ضدیت مردم با نظام فعلی

نتایج حاصله از استخراج پاسخ‏های جامعه نمونه می‏توان در جدول 5 خلاصه کرد:

جدول (5) علل عدم رواج نام‏های جدید

رتبه	درصدمجموع نمرات	درصد میانگین	میانگین نمره نسبت	مجموع نمرات	فروانی//گزینه ‏ها
نهم	08/6	54/31	47/3	1390	عدم ‏علاقمه مردم ‏به‏ نام‏ جدید
اول	77/17	27/92	15/10	4060	عادت‏ مردم ‏به ‏نام‏ قبلی
چهارم	59/10	55	05/6	2420	علاقه ‏مرد به‏ نام‏ قبلی
سوم	60/11	18/60	62/6	2650	عدم ‏تشابه‏ نام‏ جدیدباقدیم
پنجم	71/9	45/50	55/5	2220	طولانی‏ بودن نام جدید
هفتم	83/7	72/40	47/4	1790	نامناسب‏ بودن‏ زمان‏ تغییر
ششم	50/9	25/49	42/5	2170	عدم ‏تبلیغات‏ کافی‏ برای‏ نام ‏جدید
هشتم	69/6	72/24	82/3	1530	تحمیل ‏هزینه ‏برکسبه‏ و تجار
دوم	29/17	72/89	87/9	3950	بارمنفی ‏نداشتن ‏نام‏ قبلی
دهم	88/2	54/14	6/1	660	ضدیت ‏مردم ‏بانظام ‏فعلی
	100			22840

چنانچه مشاهده می‏شود، در اینجا، علاوه بر دلایل ذکر شده برای علت رواج یک نام، چند دلیل دیگر نیز به آن اضافه شده است تا مشخص شود آیا بر اساس آنچه در فرض ما آمده بود، دلایل رواج و عدم رواج (به شکل عکس) یکی هستند یا خیر؟

این شیوه سئوال ضمن سنجش متغیرهای اصلی فرضیه (سه متغیر اول) به سئوال جنبی ما یعنی ترتیب اهمیت دلایل و مشابه بودن دلایل رواج یک نام و عوامل عدم رواج نام بعضی از خیابان‏ها نیز، پاسخ داده خواهد شد.

با توجه به جدول شماره 5 به این نتیجه می‏رسیم که از نظر پاسخگویان مهم‏ترین عاملی که باعث عدم رواج نام جدید به جای نام قبلی یک مکان می‏شود، «عادت مردم به نام قبلی» است و با فاصله بسیار کمی، عامل «بار منفی نداشتن نام قبلی» در مرحله دوم قرار دارد. این همان عاملی است که به شکل مثبت در فرایند تغییر یافتن نام خیابان ، نقش اول را داشت .در آنجا عبارت به این شکل آمده بود که «تنفر مردم از نام قبلی» عامل رواج نام جدید می‏باشد که در واقع می‏توان گفت «بار منفی داشتن نام قبلی» موجب تغییر نام و پذیرش آن از سوی مردم شده است.

در مرتبه سوم، عامل «عدم تشابه جدید با قدیم» قرار دارد،البته این عامل نسبت به سایر عوامل،از برجستگی قابل ملاحظه‏ای بر خوردار نمی‏باشد . چرا که عوامل دیگری مثل: «علاقه مردم به نام قبلی» و «طولانی بودن نام جدید» و «عدم تبلیغات کافی»، تقریبا با مجموع نمرات و میانگین مشابه‏ای و با اختلاف کمی بعد از عامل «عدم تشابه نام جدید و قدیم» قرار گرفته‏اند .

از این نتایج می‏توان قبول کرد که اصلی‏ترین و مهم‏ترین عوامل مؤثر در عدم رواج نام جدید، دو عامل می‏باشد که عبارتند از :

1- عامل «عادت مردم به نام قبلی»

این عامل با نمره 15/10 از 11 (حدود 92%) مقام اول را در بین عوامل به خود اختصاص داده است . «عادت» نه تنها در این مسئله، بلکه در بسیاری از شئون زندگی بشر جلوه می‏کند وموضوعی است که مورد توجه اغلب رشته‏های علوم انسانی و دانشمندان آن علوم واقع شده است.

نام کوچه، خیابان و میدان یک شهر از جمله عناصری است که افراد از کودکی با آن‏ها انس گرفته‏اند و بدان عادت کرده‏اند. بدیهی است تمایلی به حذف آن‏ها و محو سوابق و تغییر عادت خود ندارند مگر آنکه عامل قوی‏تری آن‏ها را به این تغییر وا دارد. این عامل می‏تواند انگیزه‏های مذهبی، انقلابی و… باشد.

بر این اساس بایستی تغییر نام‏ها، بسیار محدود و در شرایط خاص صورت گیرد. تشخیص این موارد و شرایط، کار ساده‏ای نیست. مطالعات دقیق علمی و افکارسنجی صحیح می‏تواند در شناخت این شرایط به ما کمک کند. اما تجربه نشان داده است که جامعه در شرایط خاص عادات گذشته را نادیده گرفته، به این تغییر تن در می‏دهند و حتی مشتاقانه از آن استقبال می‏کنند. اما این پدیده بسیار نادر می‏باشد و غالب اوقات افکار عمومی کمتر تمایل به ترک عادت‏ها داشته و پذیرای پدیده‏ها و نام‏های جدید می‏گردند. اینجاست که عادت به عنوان یکی از موانع رواج نام‏های جدید، خودنمایی می‏کند.

2- عامل «بار منفی نداشتن نام قبلی»

از نظر پاسخ گویان این عامل با کسب امتیاز17/9 از 11 (85 %) دومین عامل مؤثر بر عدم رواج نام جدید می‏باشد. در واقع یکی دیگر از عوامل مهم عدم رواج نام جدید، این نکته می‏باشد که نام قبلی از نظر مردم دارای بار ارزشی منفی نبوده است و در مواردی که تنها به دلیل این که یک نام دارای پیام و محتوای مثبت نیست و یا این نام از دوران گذشته است، تغییر داده شده، مورد قبول مردم واقع نگشته است. این مسئله تقریبادر تمامی پاسخ‏ها عنوان شده است و جالب اینکه منحصر به شهر قم نیز نمی‏باشد و پاسخ دهندگان سایر شهرها مثل تهران – اصفهان – مشهد – تربت جام – باختران و کاشمر، هم به این نکته اذعان داشته‏اند که نام‏هایی که در میان مردم منفور و مطرود نبوده‏اند، به اسامی جدید خوانده نمی‏شوند. طی این تحقیقات معلوم شد که اغلب محل‏هایی که همچنان اسامی قبلی آن به کار برده می‏شود، تغییر نام آن‏ها ضروری نبوده است. در شهر قم نام این محل ها با اسم هایی که در پرانتز نوشته شده است، تغییر یافت ولی همچنان به همان نام قبلی خوانده می‏شوند. مثل:

آذر (طالقانی)- چهارمردان (انقلاب)- باجک (19 دی)- نیروگاه (توحید)- دورشهر (شهید فاطمی) و صفائیه (شهدا)

3- تحمیل هزینه بر کسبه و تجار

یکی دیگر از عواملی که مانع تغییر نام اماکن عمومی می‏شود، تحمیل هزینه بر مغازه داران می‏باشد . ایجاد تغییر در نام یک خیابان و میدان، مراکز تجاری و خدماتی واقع در آن محل را دچار مشکل می‏کند. به دنبال هر تغییر ایجاب می‏کند، سربرگ فاکتورها، کارتن‏ها، بسته بندی‏ها و دیگر عناوین چاپ شده تغییر داده شود . علاوه بر این تابلو بسیاری از مغازه‏ها که هم‏نام با خیابان می‏باشند، نیاز به تغییر پیدا می‏کنند و این تغییرات بایستی به طرف‏های مورد معامله در سایر شهرها و کشورها اطلاع داده شود. همه این اقدامات لاجرم هزینه‏هایی را بر افراد ذیربط تحمیل می‏کند که هیچکس و هیچ سازمانی خود را متعهد به تأمین آن نمی‏داند و این خود کسبه و شرکت‏ها هستند که بایستی هزینه‏های ناشی از این تغییرات را تقبل نمایند. بدیهی است این عامل، بدون در نظر گرفتن سایر موانع، می‏تواند مانع عمده‏ای در پذیرش تغییرات باشد و تمایل چنین افرادی برای استفاده از نام قدیمی یک محل قابل درک است.

غیر از عوامل مذکور در جدول شماره «5» پاسخگویان به عوامل دیگری نیز اشاره کرده‏اند که پرداختن به آنها خالی از لطف نیست.این عوامل عبارتند از:

4- حذف نام افراد نیکوکار و خیّر

فضای حاکم و حال و هوای اوایل انقلاب چنان بود که جوانان پرشور و انقلابی،بدون تأمل کافی و مطالعه لازم،نسبت به هر آنچه که مربوط به زمان گذشته بود،دید منفی داشتند و در صدد تغییر و یا حذف آن بر می‏آمدند.اما این تغییرات به اسامی و عناوین خاندان سلطنتی محدود نشد بلکه به نام هایی که اصلاً ربطی به آن‏ها نداشت نیز سرایت کرد. از جمله این نام‏ها، اسامی افراد محترم و نیکوکاری بود که در نزد مردم از احترام برخوردار بودند و به دلیل انجام عمل خیرخواهانه و عام‏المنفعه، معروف و مشهوربودند. بسیاری از بیمارستانها و مراکز آموزشی توسط افراد متعهد و خیّرساخته شده‏اند و مردم نیز به رسم قدرشناسی، این اماکن را به نام بانیان و مؤسسین آنها می‏نامند .

این اسامی نه تنها تغییرشان ضروری نیست بلکه ترویج و اشاعه آن می‏تواند مشوّقی برای خیراندیشان جامعه باشد. اما به هر دلیل، بسیاری از این عناوین تغییر داده شدند ولی هیچیک از تغییرات ایجاد شده، مورد پذیرش عامه مردم واقع نشد. در شهر قم بیمارستان‏های عرب نیا، کامکار، نکویی و… که توسط این افراد خیراندیش ساخته شده است، پس از انقلاب به نام شخصیتهای بزرگوار و سرشناس انقلاب اسلامی تغییر داده شد⁽⁶⁾ و حتی کاشی‏کاری سردر آنها نیز عوض شد ولی از سوی مردم همچنان به نام بانیان آن خوانده می‏شود و فلکه‏ای که در نزدیکی بیمارستان نکویی واقع شده ،علی رغم تغییر نام، به اسم قبلی خود یعنی «فلکه نکویی» خوانده می‏شود.

5-تغییر نامهای مکرر و متعدد

از دیدگاه پاسخگویان یکی دیگر از علتهای عدم رواج نام جدید،تغییرات متعدد در نام یک مکان است.بعضی از خیابانها و میادین به دلایل مختلفی چندین بار نامشان عوض شده است. این فرایند اثرات نامطلوبی بر افکار عمومی گذاشته است. تبعات این اقدام بحدی است که هیچکدام از نامهای جدید رواج پیدا نکرده است و اغلب به قدیمی‏ترین نام آنها رجوع شده است. مثل میدان و خیابان «باجک» قبل از انقلاب به نام «بهروز» تغییر داده شده بود و پس از انقلاب آن را «19 دی»نامیدند و پس از مدتی به نام «جهاد»تغییر یافت ولی مردم به همه اینها پشت‏پا زده و نام قدیمی آن یعنی «باجک»بکار می‏برند.⁽⁷⁾

یکی دیگر از میدان‏های شهر، نخست به نام «سر شهرک» یعنی اول شهرک امام حسن علیه‏السلام خوانده می‏شد. حدود ده سال پیش به نام «مدرس» تغییر داده شد و پس از مدتی «شهید رجایی» خوانده شد و پس از چند سال به نام «شهید زین‏الدین» تغییر داده شده است. ولی مردم در حال حاضر هیچ کدام از این اسامی را به کار نمی‏برند و همان نام «سر شهرک» مورد استفاده قرار می‏دهند.

مثال‏های فراوانی از این نوع، می‏توان ذکر کرد و در شهرهای دیگر ایران نیز این امر صادق است. یعنی تغییرات متعدد باعث دلزدگی مردم و بازگشت به عناوین قبل از این تغییرات شده است .

6-وجود یک اسم برای چند خیابان

از جمله عواملی که مانع رواج مطلوب و همه گیر نام می‏شود، وجود یک نام برای چندین محل در یک شهر است. به عنوان نمونه در خود شهر قم دو خیابان و بلوار اصلی وجود دارد که به نام «دکتر بهشتی» نام گذاری شده است.⁽⁸⁾ چنان که در نقشه نیز مشخص است، یکی از خیابان ها نزدیکی میدان امام خمینی (ره) قرار دارد و دیگری در محله بنیاد واقع شده است .

همچنین دو خیابان دیگر در دو منطقه مختلف شهر به نام «شهید رجایی» می‏باشد. اخیرا نیز با وجود یک میدان معروف با نامی جاافتاده و مورد قبول عامه (میدان امام خمینی)، میدان دیگری در جوار حرم ساخته می‏شود و با کمال حیرت و شگفتی نام آن را «میدان امام خمینی» گذاشته‏اند. جالب این که دو میدان با اسم مشابه، تقریبا در دو سمت یک مسیر واقع شده‏اند، یعنی مبدأ و مقصد، یک نام دارند. حال چگونه یک مسافر غریب می‏تواند به سهولت محل مورد نظر را پیدا کند؟ سوالی است که باید از مسئولین محترم پرسید!!

در شهرک امام خمینی (بنیاد) نیز خیابانی به نام «صدوق» نامگذاری شده است (یعنی تابلو زده‏اند) که این خیابان همنام با خیابان اصلی زنبیل آباد است .این امر باعث شده تا در امر مکاتبات و ارائه آدرس به مراجعین، مشکلاتی را ایجاد کند. مردم مجبورند برای پرهیز از اشتباه مشخصات دیگری به اول یا آخر اسم بیفزاید که به دلیل طولانی شدن عناوین، زیاد مورد استقبال عموم واقع نمی‏شود.

7- حذف اسامی مقدس و مورد احترام

بسیاری از میادین و خیابان‏های شهر قم به نام مقدس امام زاده هایی که مرقدشان در آن محل واقع شده، نام‏گذاری شده است و مکان‏های مقدسی نیز وجود دارند که خیابان مجاور آن، به همان نام خوانده می‏شود. مثلاً محلی به عنوان «خاک فرج» است که مردم اعتقاد دارند حجرالاسود نصب شده در نبش خانه کعبه از این محل به مکه منتقل شده است و میدان و خیابان همجوار آن را«خاک فرج» می‏نامند. اما بدون توجه به اعتقادات مذهبی مردم و سابقه تاریخی این اماکن،نام میدان و خیابان اطراف آن به «امام موسی صدر» تغییر داده شد که بجز نصب تابلو در ابتدای انقلاب و درج آن در نقشه رسمی کشور هیچ کس از این نام با خبر نبوده و نیست و پس از مدتی این منطقه به «الهادی» تغییر داده شد.⁽⁹⁾

همچنین در قم مرسوم است که بسیاری از امامزاده‏ها را به نام شاه می‏خوانند، مثل: شاه ابراهیم، شاه جمال، شاه سید علی و… این خیابانها نیز اوایل انقلاب به صرف اینکه نام شاه به همراه دارد،تغییر داده شد. در حالیکه این شاه هیچ ربطی به آن شاه ندارد.نتیجه آن شد که هیچیک از این اقدامات نسنجیده مورد پذیرش واقع نشد و مردم همان نامهای مورد احترام و مقدس سابق را بکار می‏برند.⁽¹⁰⁾

تغییرات مطالعه نشده در مورد شهر شاهرود (به امام رود) و کرمانشاه به (باختران) به همین تصور ایجاد شد که این شاه منتصب به شاه پهلوی است! و نتیجه آن شد که مطلعید.

8- تغییر وجهه شخصیتها

تا کنون بر اثر تغییر و تحولات فضای سیاسی کشور، موضعگیری ناصحیح افراد یا افشای ماهیت گروه‏ها و افراد، از اعتبار و موقعیت شخصیت‏هایی، در نزد مردم کاسته شده است. به این خاطر مکان‏هایی که به نام آن‏ها خوانده می‏شد، تغییر یافته‏اند و نام اغلب این مکان‏ها به عنوان سابق خود باز گشته است. از جمله این افراد می‏توان از مهدی رضایی در اوایل انقلاب (نام بیمارستان قلب تهران) و از شریعتمداری و قمی و منتظری در اواسط انقلاب نام برد. در شهر قم میدان تازه ساختی در ابتدای جاده کاشان قبلاً به نام «آیت ا…منتظری» بود ولی پس از مخالفت وی با فرمایشات حضرت امام (ره) و حوادث بعدی، نام ایشان حذف و آن میدان به نام دروازه کاشان بازگشت. البته به نام‏های دیگری مثل میدان قائم و میدان کابل نیز خوانده می‏شود.⁽¹¹⁾

9-استفاده از زور و اجبار

در پایان از پاسخ دهندگان خواسته می‏شد تا نظرشان را نسبت به این موضوع بیان نمایند که: «آیا برای ترویج یک نام، استفاده از زور و اجبار نتیجه بخش است یا نه؟ دلایل و راه حل‏های خود را بیان نمایند.»

در پاسخ به این در خواست، حدود 65% از کسانی که مورد سئوال واقع شدند، مخالف استفاده از اجبار در این زمینه بودند. از مجموع مخالفین استفاده از زور، 45% معتقد بودند تغییر نام باید توسط خود مردم صورت بگیرد نه مسئولین و 24% از آن‏ها به جای استفاده از زور، فعالیت‏های تبلیغاتی را مؤثرتر می‏دانستند و بقیه نظر خاصی نداده‏اند. افرادی که موافق استفاده از زور نبوده‏اند، در تأیید نظر خود گفته‏اند :

اولاً: در زمان سابق این شیوه تجربه شد ولی موفق نبود. به عنوان مثال خیابان «چهارمردان» قم را به نام «رضا پهلوی» تغییر دادند و با کسانی که از نام جدید استفاده نمی‏کردند، برخورد می‏شد ولی هرگز مورد قبول مردم واقع نشد در حالی که همین خیابان بعد از انقلاب، مردم به طور خود جوش به نام «خیابان امام» نامیدند و به خوبی رواج پیدا کرده است.

ثانیا: تجربه نشان داده است که مردم ایران در برابر زور و اجبار موضع‏گیری می‏کنند و غالبابه شکل مناسب مقابله می‏کنند لذا تاکنون این برخوردها نتیجه مطلوبی نداشته است. تنها چیزی که افراد را به تسلیم وادار می‏کند، جریمه نقدی است که در این مورد نه قابل اجرا است و نه مفید، از این جهت استفاده از اجبار را به هیچ وجه موفق نمی‏دانستند. در مقابل این عده، حدود 17% موافق استفاده از اجبار بودند و راه حل‏هایی نیز ارائه داده‏اند که عبارتنداز:

1-عودت نامه‏هایی که در نشانی از نام جدید استفاده نشده باشد توسط اداره پست.

2-دستور به چاپخانه در مورد عدم چاپ سربرگها و فاکتورها با عناوین قبلی .

3-ابلاغ به اتحادیه تاکسی‏رانی مبنی بر موظف کردن رانندگان تاکسی به رعایت اسامی جدید و سوار نکردن مسافرینی که از نام‏های گذشته استفاده می‏کنند. و…

نتیجه‏گیری و پیشنهاد

بررسی ها نشان می‏دهد که در شهر قم، از مجموع اسامی جدید، فقط نام یک خیابان، یک میدان و دو چهار راه عوض شده است که هر چهار مورد نام سابق آن‏ها، منتسب به خاندان پهلوی بوده است. اماکن جدید عبارتند از:

خیابان امام، میدان امام، چهارراه غفاری و سعیدی. این‏ها مکان‏های هستند که نام سابق آن‏ها بار ارزشی منفی داشته و مردم از آن‏ها متنفر بوده‏اند، لذا نامشان تغییر کرده و بقیه بدون تغییر همچنان با نام قبلی آن‏ها نامیده می‏شوند.

با این وصف، انگیزه سیاسی در به کار نبردن اسامی جدید، کمترین نقش را می‏تواند داشته باشد.این نتایج به ما می‏آموزد که به مصلحت نیست پدیده‏های اجتماعی که علل سیاسی ندارند، بی جهت ناشی از انگیزه‏های سیاسی قلمداد شوند چرا که با این عمل ناشیانه، عده زیادی از مردم و حتی طرفداران نظام، در شمار مخالفین محسوب شده‏اند و مسئولین ذیربط نیز خود را از دست‏یابی به ریشه‏ها و عوامل اصلی ناهنجاری‏های اجتماعی محروم ساخته‏اند. هر چند نمی‏توان دخالت عوامل بیگانه با انگیزه‏های سیاسی در پدیده‏هایی مثل اعتیاد، بی حجابی، مفاسد اجتماعی و… انکار کرد ولی تعمیم آن به همه مبتلایان و تمامی پدیده‏های ناهنجار اجتماعی، ناصحیح است .

نتیجه دیگری که از این تحقیقات می‏توان به دست آورد این است که : عوامل مؤثر در رواج اسم جدید، تفاوت هایی با علل عدم رواج نام جدید متفاوت است . در مورد علل عدم رواج نام جدید عامل «عادت مردم به نام قبلی» عامل اول است و «عامل تنفر مردم از نام قبلی» و «داشتن بار ارزشی منفی»، در رتبه دوم قرار گرفته است. بعلاوه اینکه دو عامل عمده دیگر یعنی «دوست داشتن نام جدید» و «مناسب بودن زمان تغییر» که به شکل منفی یعنی «عدم علاقه مردم به نام جدید» و «نامناسب بودن زمان تغییر» آورده شده بود، در اینجا در مرتبه «نهم» و «هفتم» قرار گرفته‏اند .در حالی که در خصوص علل رواج نام جدید، مهمترین عامل رواج نام جدید «تنفر مردم از نام قبلی» است و دوست داشتن نام جدید و مناسب بودن زمان تغییر، عامل دوم و سوم می‏باشد . در مجموع می‏توان گفت :

از بین فرضیه‏های تحقیق، این فرضیه که «تنفر مردم از نام قبلی سبب جا افتادن نام جدید می‏شود» در هر دو شکل آن تأیید شد. پس می‏توان ادعا کرد که این عامل، مهم‏ترین عامل و یا یکی از مهم‏ترین عوامل مؤثر در رواج یا عدم رواج نام جدید، می‏باشد.

و اما فرضیه «اختصار نام» و «مشابهت آوایی نام‏ها» به عنوان مهم‏ترین عوامل، تأیید نشدند بلکه درقضیه رواج یافتن نام جدید، دو عامل یعنی «زمان مناسب» و «دوست داشتن نام جدید» تأثیر بیشتری داشتند و در مورد عدم رواج نام جدید نیز یک عامل یعنی «عادت مردم به نام قبلی» نقش عمده‏تری بازی می‏کنند. این عامل، عامل جدیدی است که در فرضیه تحقیق نیامده بود و به عنوان سه عامل اصلی رواج یافتن نام جدید، خود را نشان داده‏است .

آنچه نتایج این تحقیق به ما می‏فهماند این است که قوی‏ترین عاملی که توانسته بر عادت مردم غلبه کند، تنفر مردم از نام سابق بوده است در حالی که عوامل دیگری مثل دوست داشتن نام جدید، اختصار نام جدید، مشابهت آوایی با نام قبلی و… آنقدر عامل قدرتمندی نبوده‏اند که باعث شکستن عادت مردم گردد.

نکته دیگری که از این نتایج حاصل می‏شود این است که از نظر پاسخگویان، عامل «ضدیت مردم بانظام فعلی» به عنوان دلیلی بر عدم رواج نام جدید، از کمترین رتبه برخوردار است بطوری که می‏توان آن را مساوی صفر گرفت. چرا که از 11 نمره اختصاص داده شده برای هر گزینه، فقط 6/1 را به خود اختصاص داده است. البته اقدامات نسنجیده در تغییر وسیع نام خیابان‏ها و میادین شهر تأثیر نامطلوب بر جای گذاشته است تا حدی که شبهه سیاسی بودن موضوع به اذهان تداعی می‏کند در حالی که بر اساس نتایج این تحقیق، انگیزه سیاسی کمترین تأثیر (نزدیک به صفر) در عدم رواج نام‏های جدید دارد. نتیجه‏ای که شبیه این بحث قبلی یعنی دلایل رواج یافتن نام جدید، در مورد گزینه «استفاده از زور و اجبار» به دست آمد. یعنی استفاده از زور و یا ضدیت با نظام کمترین تأثیر در فرایند تغییر یا عدم تغییر دارند به حدی که به هیچ وجه قابل ملاحظه نیستند .

درپایان توصیه می‏شود :

1-سازمان‏ها و نهادهای ذیربط و غیر ذیربط، به جای تعویض نام اماکن قدیمی، صرفا به انتخاب نام خوب برای اماکن جدید که هنوز به اسم خاصی مشهور نشده‏اند، بپردازند و با دقت کافی و رعایت نکات لازم، نام‏های مناسبی را انتخاب نمایند. لذا از این به بعد، به هیچ وجه «تغییر نام» اماکن عمومی توصیه نمی‏شود و هر آنچه لازم بوده، عوض شده است .

2-نام خیابان‏ها و اماکنی که بدون دلیل (نداشتن بار منفی) عوض شده‏اند و از سوی مردم مورد قبول واقع نشده است، به شکلی آرام و بی سر و صدا به همان نام‏های قبلی و مورد پذیرش مردم عودت داده شوند و تابلوها و نقشه‏های شهر به تدریج اصلاح شود.

3- بزرگداشت شخصیت‏های مورد احترام (مراجع ،علما، شهدا و…) صرفااز طریق تغییر نام یک میدان و خیابان و نوشتن نام وی بر روی تابلو، تأمین نمی‏شود، بلکه چه بسا موجب بی احترامی به آن‏ها نیز بشود. لذا پیشنهاد می‏شود راه‏های دیگری برای تجلیل از این بزگواران انتخاب شود و یا در صورت نیاز و احساس ضرورت، صرفا این اسامی بر روی اماکن جدید گذاشته شود .

4- کسانی که به هر نحو مسئولیتی در رابطه با اجتماع دارند، لزوما بایستی از علومی مثل علوم اجتماعی (روانشناسی اجتماعی – جامعه‏شناسی – فرهنگ‏شناسی و…) آگاه باشند و برای هر اقدام و یا تحلیل هر پدیده‏ای از یافته‏ها و دست‏آوردهای این علوم بهره برداری نمایند.

5- برای سهولت در امر خدمات رسانی و آدرس‏یابی و رعایت اصل زیبایی‏شناسی در شهر، به استناد نتایج این تحقیق و نظر کارشناسان ذی ربط ،پیشنهاد می‏شود در کنار اسامی مورد قبول و مناسب، از شماره و عدد نیز استفاده شود.

http://www.saeegeo.com/منام